به مناسبت 28 ارديبهشت يادروز عمر خیام نیشابوری
بيشك حكيم عمر خيام نيشابوري را ميتوان از بحثبرانگيزترين چهرههاي ادبيات كهن فارسي به حساب آورد.
رباعيات و چارگانههاي او همواره محل مناقشه بوده كه اين مناقشات جهت دستيابي به انديشههاي متبلورشده در رباعيات او، تا امروز هم ادامه دارد.
اين شاعر، حكيم، فيلسوف، رياضيدان و ستارهشناس به يُمن جامعالاطراف بودن در حوزههاي ديگري بهجز شعر هم سرآمد است.
براي مثال آرايش بسط دوجملهاي به صورت مثلث كه بعدها توسط پاسكال و نيوتن توسعه داده شد يكي از خدماتي است كه خيام نيشابوري در حوزه رياضيات به جامعه بشري عرضه كرده است.
اين مثلث را امروز «مثلت خيام- پاسكال» و در بعضي كتابها هم «مثلت خيام- پاسكال-نيوتن» ميگويند
* ياحقي: به جريان خيام اعتقاد داريم نه به شخصي به نام خيام
«محمدجعفر ياحقي» استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي و پژوهشگر در خصوص كم كاري موجود در حوزه خيامپژوهي معتقد است: دليل اينكه خيام پژوهي در ايران نسبت به پژوهشهاي ديگر شاعران كمتر است اين است كه خيام دو وجهه علمي و ادبي دارد و پژوهشگران فكر ميكنند همين كه به وجهه علمي خيام بپردازند كفايت ميكند، و مورد ديگر اين است كه شايد تفكر او با شرايط فرهنگي امروز همسو نيست.
وي ميگويد: در قرن بيستم خيامپژوهي در كشورهاي اروپايي و آمريكا جدي بود و امروز هم همينطور است، اما ممكن است كه اين روزها نسبت به مولاناپژوهي كمتر شده باشد اما خيام هنوز جايگاه خود را در غرب دارد.
استاد دانشگاه فردوسي مشهد ميافزايد: ابهام در زندگي و شعر بسياري از شاعران و انديشمندان وجود دارد ولي خيام به دليل اينكه بيشتر در قامت يك رياضيدان و منجم بوده و شايد هم ناخواسته در قامت يك شاعر معرفي شده، اين ابهامها را چند برابر كرده است. خيام اشعارش را براي دل خود سروده و اشعارش سالها پس از مرگش در دسترس قرار گرفت و در طول حياتش هم خيلي در كانون توجه از منظر شعر نبوده است.
«ياحقي» در خصوص رباعيات خيام و رباعيات خيامي ميگويد: هيچ كس نميتواند قسم بخورد كه كدام رباعي متعلق به خيام است و كدام رباعي نيست. خيام يك شخص نيست بلكه يك جريان است. در شعر، خيام شخص عمر بن ابراهيم خيام نيشابوري نيست؛ بلكه يك جريان فكري است كه در اعتراض به جريان فرهنگي عصرهاي گذشته به وجود آمده و بسيار آزادانديشانه و بلندنظرانه نسبت به مسايل نظر مياندازد. كساني از نظر انديشگاني با خيام همسو بودهاند، انديشههايشان را در قالب موجز رباعي ريختهاند كه در آخر يا خود شخص رباعياتش را به خيام نسبت داده يا ديگران آن را به خيام نسبت دادهاند. بنابراين امروز به جريان خيام اعتقاد داريم نه به شخصي به نام خيام.
به گفته وي بسياري از شاعران كه تحت تأثير انديشه خيام قرار گرفتند و رباعياتي با آن محتوا پديد آوردند، نام آنها به دست فراموشي سپرده شد و شعرشان به نام خيام ثبت شد.
وي درباره اين كه آيا خيام از نظر شعر و انديشه پيرو كسي بوده، ميگويد: بيترديد همين طور است. همه شعر فارسي به هم متصل است. خيام با پيشينيان خود عليالخصوص با فردوسي خويشاوند بوده و اصلاً كارش ادامه كار فردوسي است، در كسوتي ديگر و زباني ديگر؛ با رودكي خويشاوند است و هر سه اينها و كسان ديگر مروج يك فرهنگ خاص هستند كه در آن اعصار رواج داشته است.
ياحقي اظهار ميدارد: شاعران بسياري از خيام و انديشه خيامي تاثير پذيرفتهاند. همه كساني كه به اين جريان پيوستند، شعرشان يا فراموش شد و يا به نام خيام تمام شد. كساني كه بعد از خيام رباعي سرودند، همگي تحت تأثير خيام بودهاند. محتواي اغلب رباعيات ماندگار ادب فارسي تحت تأثير جريان خيامي است و حتي شاعري مثل عطار نيشابوري تحت تاثير خيام بوده است و بعد از خيام هم بسياري بودهاند كه نامشان فراموش شده و شعرشان به نام خيام ثبت شده است.
وي افزود: بسياري از كساني كه تحت تأثيري خيام بودهاند به دليل اينكه انديشه خيامي بسيار قدرتمند و تأثيرگذار بوده، در طول زمان فراموش شدهاند تا آن حد كه تمام رباعيات سروده شده در اين زمينه به نام خيام است. بيش از 10 هزار رباعي منتسب به خيام است ولي 10 درصد آن را هم نميتوان متعلق به شخص خيام نيشابوري دانست
گـــر می نخـــوری طعنــه مــزن مستانــرا
بنیاد مکـــــن تو حیلــــه و دستــانـــــــــــرا
تو غـــره بدان مشو که می نخـــــــــــوری
صد لقمه خــــوری که می غلامست آنـــرا
**************************
هـــرگــز دل مــن ز علــم محــروم نشد
کم مــاند ز اسرار کــه معلـــوم نشـــــد
هفتـــاد و دو سال فکر کردم شب و روز
معلومم شد کــــــه هیچ معلـــوم نشــــــد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر