از رمانتیک آنارشیسم تا دگماتیسم استالین گرایی

انسان همچون طبیعت دائم در حال تغییر و تکامل است چون ایستابودن موجب مرگ و نیستی موجود میشود . در نظر او آزادی فرد در تاریخ تکامل طبیعت و جهان آخرین قدم منطقی پیشرفت انسانی است .


Peter Kropotkin 1842- 1921
  طبق نظز فمنیست های آنارشیست ، طرح آنارشیستی مردان برای تکمیل برابری حقوق زن و مرد در جامعه بورژوایی ناکافی است . سه نماینده مهم تئوری آنارشیستی عبارتند از پرودن ، باکونین و کروپتکین . ادعای زنان آنارشیست امروزی اینست که این سه تن در عمل نه آنارشیست بودند و نه فمنیست و مثل سایر مردها ساختار سنتی پدرسالاری را در زندگی خصوصی خود اعمال میکردند . هر سه متاهل بودند گرچه باکونین و کروپتکین ازدواج را نفی میکردند ، زنانشان بسیار جوانتر از خود آنان بودند و شرکتی در مبارزه آنارشیستی آنزمان نداشتند . با این وجود کروپتکین از دو تن دیگر بیشتر مدافع برابری حقوق زن و مرد بود .

مهمترین زنان جنبش آنارشیستی عبارتند از – لویزه میشل فرانسوی ، مبارز کمون پاریس ، اما گلدمن ، یهودی آلمانی تبار روس ، ورا فیگنر روس ، ولتیره د کلیر آمریکایی ، و ایتو نئوی ژاپنی . خانم اما گلدمن مینویسد که یکروز مهمان کروپتکین بود . در حالیکه با او بحث داغی داشت . زن جوان اش در فاصله چند متری نشسته بود و لباسهای دختر کوچکش را گلدوزی میکرد .

امروزه در باره سه متفکر مرد آنارشیست نامبرده اشاره میشود که تئوری آنان معلول سالهای تجربه عملی شان در مبارزه خیابانی بود و مطالعه بیوگرافی آنان ارزش مهمی برای شناخت مدل نظری آنان دارد . به این دلیل من در اینجا اشاره کوتاهی به زندگی کروپتکین ، آنارشیست معروف روس می کنم .

کروپتکین ، اشرافزاده روس ، پایه گذار آنارشیسم کمونیستی است . او میان سالهای 1921-1842 زندگی نمود . گرچه از خانواده ای ثروتمند برخاسته بود، در روسیه تزاری ولی هیچ پست و مقام سیاسی به آنان واگذار نشد .

فمنیست ها اشاره میکنند که نظریه های وی در باره انسان بطور عام است و نه برای جنس خاصی مثل زن . کروپتکین شیفته آثار و نظرات پرودن و باکونین بود . در یکی از آثارش با عنوان " رفاه برای همه " به جامعه انسانی و نقش زن نیز اشاره میکند . او میگفت که نقش زن و مرد در جامعه بورژوازی ، بیولوژیک و غریزی نیست بلکه اجتماعی و کسبی است .

از جمله اصلاحات پیشنهادی او برای زنان این بود که میگفت رنج کار خانگی زنان باید از طریق ماشین و اتومات ها کاهش یابد و کار جمعی سازماندهی شده باید زنان را از رنج تنهایی و گوشه گیری در خانه و شبستان و آشپزخانه بیرون آورد .

در بیوگرافی کروپتکین آمده که رفرمهای اجتماعی که از آلکساندر دوم ، تزار روسیه ، انتظار میرفت ، بر اثر بوروکراتی ارتجاعی ، با شکست روبرو شدند . کروپتکین در سال 1867 در شهر پتروگراد ، پایتخت روسیه تزاری آنزمان به تحصیل رشته جغرافی و ریاضیات پرداخت ولی به دلیل فعالیتهای سیاسی به سیبریه تبعید شد و بقول خودش در آنجا آنارشیست گردید .

بعلت قطع کمک مالی پدرش به او ، وی یک زندگی دانشجویایی فقیرانه اسپارتی را گذراند . بعد از بازگشت از تبعید همچون سایر نارودنیکهای خلقگرا کوشید تا از طریق کار تخصصی مانند معلمی ، پرستاری و مبلغ سیاسی یا از طریق علم و دانش و فن به مردم روستاها کمک کند .

سرانجام او در سال 1872 برای آشنایی با افکار سوسیالیستی به سوئیس فرار نمود . بعد از بازگشت از سوئیس به محفل چایکوفسکی پیوست . نارودنیکها یکی از جریانات خلقی نیهلیستی بودند که زیر تاثیر آثار تولستوی ، باکونین ، و هرتسن انقلابی شده بودند .

او در سال 1874 دستگیر و به پنج سال زندان محکوم شد ولی بعد از دو سال از زندان فرار نمود و در انگلیس تقاضای پناهندگی نمود و در سال 1878 به سوئیس بازگشت و در آنجا مجله شورش را منتشر نمود و در سال 1882 بعد از سوء قصد به جان الکساندر دوم از سوئیس اخراج شد و به فرانسه فرار نمود و در آنجا دستگیر و به پنج سال زندان محکوم شد . بعد از آزادی از فرانسه به انگلیس رفت و فعالیت تبلیغاتی در باره آنارشیسم کمونیستی نمود . این کوشش او مورد توجه شدید اقشار زحمتکش جامعه انگلیس قرار گرفت .

کروپتکین حین انقلاب اکتبر به روسیه بازگشت ولی بر اثر بیماری و پیری در سال 1921 درگذشت . مراسم میلیونی خاکسپاری او آخرین نمایش قدرت جنبش آنارشیستی روسیه بود . بعد از آن غالب آنارشیست ها یا دستگیر شدند و یا به خارج فرار کردند .

دو اثر مهم کروپتکین – کمونیسم آنارشیستی ؛ اصول و پایه در سال 1888 – و کمک متقابل در جهان انسان و حیوان ، نشر سال 1902 بودند . پیش از کروپتکین از طریق پرودن و باکونین یک سیستم فلسفی سیاسی آنارشیستی وجود داشت . ایدههای کروپتکین زمانی مطرح شدند که مبارزه مسلحانه آنارشیستها بر اثر بمب و ترور موجب عقب نشینی اقشاری از مردم شده بود .

وی مدعی بود که توانسته تئوری آنارشیستی را با شناخت علمی با هم متحد کند . کروپتکین چون تحقیقات زیادی در رفتار شناسی کرده بود مدعی بود که میان جانداران در روی کره زمین خصوصیت کمک متقابل وجود دارد . او قانون تکامل انسان و سعادت جویی او را عامل کوشش برای دستیابی انسان به آزادی میدانست . وی میگفت که انسان همچون طبیعت دائم در حال تغییر و تکامل است چون ایستابودن موجب مرگ و نیستی موجود میشود . در نظر او آزادی فرد در تاریخ تکامل طبیعت و جهان آخرین قدم منطقی پیشرفت انسانی است .

در نظر کروپتکین جنبه اقتصادی انقلاب برای پیروزی و مقاومت طبقه انقلابی تعیین کننده است . او مینویسد که جامعه آنارشیستی متکی به تعادل قواست ، بجای دولت یک سیستم فدرالی بر اساس شوراها باید بوجود آید . با کاهش ساعات کار مردم میتوانند دنبال هنر و علم بروند و این دو فقط در دسترس افرادی خاص و متخصصان نخواهد بود .

مهمترین شعار اتوپیستی کروپتکین ، از هرکس به اندازه توانایی اش – و به هرکس به اندازه نیازهایش بود . خوشبینی او در آنجاست که مینویسد جامعه آنارشیستی کمونیستی در آینده عملی خواهد شد چون انسان موجودی است اجتماعی و به کمک متقابل میان نوع بشر تمایل دارد .

کروپتکین در مورد جامعه طبقاتی مینویسد که دولت نفعی برای مردم ندارد و تنها نقش آن جنگ طلبی و خشونت با مردم است . او مخالف دمکراسی پارلمانی نیز است چون آن فقط مدافع منافع حاکمان است و ناتون برای تضمین آزادی فرد .

در نظر کروپتکین در نظام سرمایه داری حقوق پایه ای دمکراتیک فقط ظاهری هستند و تا زمانی مطرح میشوند که مخالف منافع استثمارگران نباشند . از جمله آزادی تجمع و آزادی مطبوعات و یا تضمین مکاتبات محرمانه بین مردم .

در نظر کروپتکین سیستم اقتصاد کاپیتالیستی قوی ترین ابزار برده نمودن انسان است . مالکیت شخصی وسایل تولید و مالکیت زمین همه دزدی هستند .او سوسیالیسم مارکسیستی را نیز جانشین مناسبی نمیداند چون در نظر او دولت جای سرمایه داری خصوصی را در عمل به عهده خواهد گرفت . وی میگوید که راه خروج از سیستم غیرانسانی کاپیتالیستی ، آنارشیسم است که به لغو مالکیت خصوصی و نظام مزدبگیر و دولت میپردازد .

در نظر کروپتکین انقلاب اجتماعی و سیاسی اجتناب ناپذیر است . هدف آن حذف مالکیت از سرمایه داران است . او در شرایط خاص ، جنگ مسلحانه و تبلیغ عمل از طریق خشونت را وسیله ای مناسب میدانست . کروپتکین با طرح نظریه " انقلاب مداوم " تئوری انقلاب آنارشیستی را تا امروزه تحت تاثیر خود قرار داده است .
 ***
 نصرت شاد